ترجمه ادبی، فن برگرداندن و تفسیر آثار ادبی نظیر رمان، نثر کوتاه، شعر، نمایشنامه، ستون فکاهی و متن فیلم، از زبان و فرهنگی به زبان و فرهنگ دیگر است. ترجمه ادبی به آثار علمی و نظری همچون کتبروانشناسی، مقالات فیزیک و فلسفه، نقد ادبی و هنری و آثار ادبیات کلاسیک و کهن نیز میپردازد. با نبود ترجمه ادبی، هنر و تفکر بشری، از جوهره تفکرات و آثار متعالی، از انجیل تا دنکیشوت، از فروید و اینیشتن تا نجیب محفوظ و اورهان پاموک بیبهره خواهد بود. اگر علاقهمند به ترجمه آثار علمی و ادبی هستید، یادگیری فن ترجمه میتواند بسیار راهگشا باشد. اگر میخواهید مترجم ادبی باشید، از این کارها غافل نشوید:
گامها:
۱. خوانندهای مسلط و مشتاق در هر یک از زبانها (زبان مبدأ و مقصد) باشید.
ترجمه آثار ادبی، مستلزم مهارت در خواندن نانوشتهها (فهمیدن مفاهیم ضمنی متن) است. هم باید شیفته خواندن ژانرهایی که ترجمه میکنید باشید و هم با نویسنده و تفاوتهای ظریف زبانها، فرهنگها، افکار و معانی آشنا باشید.
مثلا اگر نثر مسجعی را از انگلیسی به فارسی ترجمه میکنید، هرچه میتوانید نثر مسجع چاپشده (و چاپنشده) فارسی و انگلیسی بخوانید. اینکار شما را در یافتن سبکها، ظرافتهای زیرساختی، سیاقها و جوهره نثر مسجع، به منظور شناخت بافت شعر در زبان انگلیسی و بازسازی آن در زبان فارسی یاری میکند.
به یاد داشته باشید که همیشه باید از وضعیت زبانها (ی مبدأ و مقصد) مطلع باشید. زبان، ماهیتی انعطافپذیر دارد که دائماً در حال تغییر و تحول است. گویشها تغییر میکنند، معانی دگرگون میشوند، نوواژهها ساخته میشوند، و واژههای قدیمی میمیرند و یا احیا میشوند.
۲. مهارتهای نوشتاری خود را در زبان مادریتان ارتقاء دهید.
اغلب مترجمین ادبی، به استثنای موارد بسیار اندک، تنها به زبان مادری خودشان ترجمه میکنند، زبانی که با آن به بهترین نحو منظور خود را میرسانند و بیشترین تماس را در خانه با آن دارند. برای ترجمه یک کتاب، باید یک کتاب نوشت؛ برای ترجمه یک نمایشنامه، باید نمایشنامهنویسی دانست. تنها راه انجام این کار، نوشتن هرچه بیشتر به زبان خود و تقویت مداوم این مهارت است. اغلب مترجمان نشریات معتبر، نویسندگان نشریات معتبر هم هستند.
یک استثنای نادر بر این قاعده، لی گلدبرگ اسرائیلی (۱۹۷۰-۱۹۱۱) بود. وی پرورشیافته و تحصیلکرده اروپا بود، ولی تنها به زبان عبری نو، زبان سومش از میان شش زبان دیگر ترجمه میکرد. بههرطریق، او زبان عبری را بهعنوان زبان بومی و ابزار بیان خود انتخاب کرده بود و علاوه بر ترجمه، تألیفهای فراوانی نیز به زبان عبری داشت.
۳. تحصیل کنید.
سازمانهای دانشگاهی در سراسر دنیا، یکی از معتبرترین منابع و حامیان ترجمه علمی و ادبی هستند. حداقل یک مدرک در رشته ادبیات تطبیقی، زبانشناسی، زبان، و یا ترجمه بگیرید تا تمایز داشته باشید. ترجمه ادبی اختصاصی غالباً در برنامههای نگارش ادبی ارائه میشود. از طرف دیگر، تحصیلات دانشگاهی فرصت دستیابی به سخنرانیهای ادبی، کارورزی نزد اساتید ترجمهو استفاده از کتابخانههای مجهز و مجموعههای جهانی را به شما می دهد.
اگر دانشگاه خارج از دسترس شماست، میتوانید با مطالعه کتاب خودآموزی کنید. کتابفروشیها و کتابخانههای اطراف خود را بررسی کنید و آثار مرتبط چاپشده را بیابید و بخوانید و بخوانید و بخوانید. (برای اطلاعات بیشتر به توصیههای زیر توجه کنید).
۴. در مورد نویسنده و اثری که ترجمه میکنید تحقیق کنید.
اثر یک نویسنده، پارهای از وجود اوست. جهت تفسیر آنچه که میخوانید، باید همهچیز را درباره شخصی که پشت کلمات است بدانید. از خود بپرسید: این اثر کِی و کجا نوشته شده است؟ نویسنده اهل کجا بوده است؟ شرایط محیطی نویسنده در زمان نگارش آن اثر چگونه بوده است؟ آیا این اثر، ارجاعی از آثار ادبی دیگر دارد؟ آثار دیگر نویسنده چیست؟ و سؤالاتی از این دست.
۵.خطرات متعاقب آنچه را ترجمه میکنید بشناسید.
بسته به محتوای اثر، ترجمه یک اثر خاص ممکن است به قیمت زندگی هم نویسنده و هم مترجم تمام شود. ترجمه آثار، انقلابها و جنگها به راه انداخته است. مخاطبان خود را بشناسید.
۶. به یاد داشته باشید که هیچ ترجمهای کامل نیست.
از لحظهای که دست به برگرداندن اولین جمله میزنید، جمله اصلی در ترجمه گم شده است. این وظیفه شماست که بهجای یافتن معادل، به بازسازی جمله اصلی بپردازید، به نحوی که گویا آن مفهوم به زبان مقصد نوشته شده بوده است. مفاهیم فرهنگی، تفاوتهای جزئی رنگها، ابهامات معنایی و حتی تاریخ میتواند گم شود و گم میشود. از این موضوع نترسید ولی حواستان به آن باشد. همواره میتوانید در موارد ضروری از پانویس و تهنویس استفاده کنید. مخاطب شما کیست؟
بخشهای ترجمهشده و تمامشده را یک به یک نمونهخوانی و غلطگیری کنید و پس از آن یک خوانش کلی و در پایان یک بازنگری داشته باشید. ممکن است واژه یا اصطلاح بهتری در همان زبان بیابید که معنا را دقیقتر از بقیه برساند. بیش از حد با متن کلنجار نروید، اما ببینید کجا میتوانید تفاسیر خود را پیاده کنید.
۷. ناشری بیابید.
در چاپخانهها قراردادهای کلانی بر سر ترجمههای ادبی بسته می شود. به آنها مراجعه کنید، آنها را بررسی کنید، نمونههای ترجمه/تألیف خود را ارائه دهید و با آنها مذاکره کنید.
برخی کشورها کمکهزینههایی از سوی انجمنهای دولتی فرهنگی- هنری، مختص ترجمه آثار ادبی ارائه میدهند. بررسی کنید که کدام به شما تعلق میگیرد و گزینههای پیش رویتان را بسنجید.
۸. عضو یک سازمان تخصصی ترجمه شوید.
هر کجایی که زندگی میکنید، چه در کانادا، شیلی، کامرون یا در چین، سازمانهایی تخصصی برای مترجمان و سازمانهایی مختص ترجمه ادبی وجود دارد. عضویت در یک سازمان نقش مهمی در تجربه و دانش حرفهای شما دارد و موقعیت ارتباطات مفیدی را برایتان ایجاد میکند و درهایی به سوی فرصتهای آموزشی تخصصی و جوایز ترجمه بر شما میگشاید.
۹. مدام تمرین کنید.
مکانی آرام برای خود بیابید و حداقل پانزده دقیقه در روز ترجمه کنید. فقط با سختکوشی و پیروی از یک برنامه منظم پیشرفت میکنید. پس از مدت اندکی، از میزان کارهایی که جمع شده، شگفتزده خواهید شد.